Outsider Art Museum: Nieuwe Meesters

Bij een bezoek aan het Hermitage aan de Amstel, bezocht ik ook twee andere tentoonstellingen in hetzelfde pand. Een daarvan bleek in het Outsider Art Museum te zijn. Eenmaal in de expositieruimte stond ik voor een wand met een vijftal grote foto's. Daarop herkende ik direct Roel Heijmans die jarenlang een atelier had bij PK14 in 's-Hertogenbosch waar ik ruim 17 jaar een atelier heb gehad. Het was een prachtige serie gemaakt door fotograaf Sander Troelstra. Van alle exposanten had hij een foto gemaakt die bij het werk van de kunstenaar hing. Echter Roel stond er vijf keer op!

Roel Heijmans gefotografeerd door Sander Troelstra

Ter begeleiding van de foto's van Sander Troelstra lag onderstaande informatie bij de expositie:

NIEUWE MEESTERS

De mens staat altijd centraal in mijn werk. Ik probeer te begrijpen wie wij zijn,  wie ik ben, wat onze verlangens en drijfveren  zijn. Zijn we vrij? Welke kansen krijgen we in het leven? Wat is nor­ maal en wat niet? Wat is een normaal mens, een gewoon mens?  Dit zijn vragen die ik altijd probeer te beantwoorden als ik mensen portretteer.

Vanuit mijn maatschappelijke betrokkenheid en mijn waarschijnlijk overmatige nieuwsgierigheid naar  de mens, wil ik alles en iedereen onder­ zoeken. Ik stap overal op af en beland  daardoor vaak op bijzondere  plekken en in onalledaagse situaties. Iedereen  is de moeite waard om gezien te worden voor wie hij is; vooral de 'onzichtbare' mens  heeft  mijn speciale aandacht. Als je Outsider Art wil leren kennen is het bijna onmogelijk om niet nieuwsgierig te worden naar de mens erachter. Wie is die Outsider-kunstenaar?

In 2015 ben ik samen met museum het Dolhuys op zoek gegaan naar nieuwe talenten op het gebied van Outsider  Art, de zogeheten Nieuwe Meesters. Het Dolhuys verzamelde hun  unieke werk, ik ontmoette de kunstenaars om hen te portretteren.

Een portret maken  vind ik altijd spannend. Er zijn zoveel onbekende factoren  die vorm moeten krijgen  tijdens zo'n ontmoeting. Onderweg heb ik steevast een knoop in mijn maag: gaat het wel lukken? Inmiddels weet ik ook dat deze druk een kracht is en onderdeel uitmaakt van een spanningsboog die focus creëert.  Als een soort sociale kameleon tast ik razendsnel alles af. De mensen, de ruimte, het licht, de sfeer. Hoe voel ik mezelf die dag? Alles speelt mee.

Vanuit nieuwsgierigheid en interesse in wie ik fotografeer probeer ik contact te maken en tegelijkertijd komt er allerlei informatie binnen. Als een soort seismograaf  registreer ik onderbewust informatie over de persoon die ik moet fotograferen. De spanningsboog bouwt zich op totdat het moment daar is en ik door de lens kijk. Vanaf dat moment duurt  het nooit lang. Hooguit 15 min.

Wat me is bijgebleven van het portretteren van Outsider-kunstenaars, is de manier waarop ze zich aan mij presenteerden; nagenoeg zonder ego. Puur en eerlijk,  zonder pretenties. Ik mocht zien wie ze zijn en dat heb ik geprobeerd vast te leggen. Mensen met beperkingen of met extra's, het is maar hoe je het bekijkt. Gevoelig, kwetsbaar, mysterieus, onvoorspelbaar, moedig,  interessant, geniaal en aandoenlijk. Ik had veel bijzondere ontmoetingen.

"Sander,  ik ben bezig met gunstige administratieve werkzaamheden. Wat vind je daarvan?", vroeg Outsider-kunstenaar Jeroen Pomp. Ik dacht nog dat hij een paar mooie werken had verkocht en zijn inkomsten aan het tellen was. Maar dat was niet zo. Hij legde een opengeslagen tijdschrift voor me neer en wees met zijn vinger op een fraaie hotellobby.  "Kijk, deze. We gaan in 2024 naar New York en ik ben alvast het hotel aan het uitkiezen. Goed he?"

En Roel Heijmans, een kunstenaar die spastisch is. Hij praat moeilijk en langzaam omdat het spasme ook zijn spraak beïnvloedt. Hij maakt cynische, religieuze schilderijen, reflecties op de maatschappij. Tijdens het fotograferen schiet zijn lichaam alle kanten op. Maar het mooie tijdens deze sessie is: ik mag het zien. En door een speciale ademhalingstechniek krijgt hij tijdelijk zijn spasme onder controle. Dat heeft hij geleerd. Als ik naar zijn ogen kijk zie ik gewoon een volwassen man gevangen in zijn lichaam, die in zijn hoofd helemaal niets mankeert. De portretten zijn erg mooi geworden, vind ik.

Nol Vonk weigerde op de foto te gaan.  Dit had ik nog nooit meegemaakt. Nadat iedereen  met ook maar enige invloed alles uit de kast had gehaald ging ik toch echt zonder portret  naar huis. Twee weken later waagde ik nog een poging.  Nu was Nol goed voorbereid.  Een week lang lag er op tafel bij hem thuis een tekening op een geel vel A4
papier,  met rechts een afbeelding van Nol en links een statief met camera erop. Bij binnenkomst leek onze eerste ontmoeting vergeten en hield hij het gele A4-tje omhoog. Hij wees met zijn vinger op zijn getekende hoofd en op de camera. Deze keer was het raak.

Ik heb me toegelegd  op het vastleggen van deze kunstenaars, maar het werk dat zij maken
is vaak net zo puur en rauw als ze zelf zijn. Van donkere, ongetemde trauma's tot geniale belevingen en verbeeldingen van multiversa, tot aan  het vastzetten van herinneringen met duizenden nietjes in een plattegrond. Het zoeken naar houvast, ieder in zijn eigen realiteit. Precies wat alle mensen doen.  Het heeft  me geraakt en nieuwe inzichten gegeven in wie wij zijn en hoe belangrijk het is dat we ons kunnen uiten.

SANDER TROELSTRA I FOTOGRAAF